عنوان

صفحه

شکل ۲-۱: روند استقرار یک عفونت قارچی در یک بی مهره

۲۲

شکل ۵-۱: کلنی قارچ های مختلف مورد مطالعه

۴۰

شکل ۵-۲: مشاهده ماکروسکوپی رشد میسیلیوم های قارچی بر روی کنه هیالوما مارجیناتوم

۴۲

فصل اول
مقدمه
بیشترگونه های آکارین نه تنها برای انسان تاثیر زیان آوری ندارند، بلکه بسیاری از آنها به عنوان شکارچی و تجزیه کننده به مدیریت اکوسیستم کمک می کنند. به هر حال هنوز گونه های زیادی از آکارین ها هستند که هم به صورت مستقیم و هم از طریق آسیب زدن به محصولات کشاورزی و دام ها تاثیر منفی برای انسان دارند. برخی از آنها از دیدگاه پزشکی، دامپزشکی و کشاورزی به عنوان آفت مطرح می باشند[۵].
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در گروه بند پایان، کنه ها مهم ترین ناقل اجرام بیماری زا محسوب می شوند. دارای دوره زندگی طولانی بوده و مقدار زیادی از میزبان خون خواری نموده و قادرند با شرایط محیطی خود را وفق دهند. از طریق نقل و انتقال دام به مسافت های طولانی انتشار می یابند. پاره ای از اجرام بیماری زا قادرند از طریق تخم کنه به نسل بعدی انتقال یابند. از طرفی استراتژی های کنترل کنه ها تا حد زیادی بر اساس استفاده مکرر از سموم شیمیایی مثل سموم ارگانوفسفره و کاربامات ها است. مشکلات کنترل بند پایان انگلی حیوانات از طریق سموم شیمیائی شامل مقاومت در برابر سموم، بقایای سموم در تولیدات دام و خطرات بهداشتی آن برای انسان و هم چنین اثرات مخرب زیست محیطی سموم شیمیائی و تداخل آنها با سموم گیاهی و صرف هزینه های ریالی و ارزی برای واردات سموم و تهیه مواد اولیه سموم می باشد که روش کنترل زیستی را دارای جایگاهی خاص و ممتاز نموده است[۱]. در سالهای اخیر کنترل زیستی انگها از جمله بند پایان به عنوان یکی از روش های جایگزین استفاده از سموم مورد استقبال تعداد کثیری از محققان انگل شناسی قرار گرفته است. مرور تحقیقات انجام شده از شروع قرن بیستم تا سال ۱۹۹۹ در مورد مقایسه اثر باکتری ها، قارچ ها، عنکبوت ها، مورچه ها، سوسک ها، جوندگان ، پرندگان و سایر عوامل کنترل بیولوژیک بر کاهش جمعیت کنه ها نشان می دهد که مهم ترین این عوامل کنترل کننده، برخی از قارچ ها از جمله جنس Metarhizium می باشند[۱۲،۶]. در این راستا دسته ای از موجودات حائز اهمیت در کنترل زیستی بندپایان، قارچ ها هستند و استفاده از قارچ ها در کنترل کنه ها در دهه های اخیر شدت بیشتری گرفته است. تا کنون در سطح جهان اثرات انتوموپاتوژنیک قارچ ها ازجمله متاریزیوم آنیزوپلیه بررسی گردیده است و تاثیر برخی از سویه های آنها بر مراحل سیر تکاملی از جمله تخم، نوزاد و بالغ برخی کنه ها تائید گردیده است] ۱۲[.
کنترل بیولوژیک دارای برخی مزایا نسبت به دیگر روش های کنترل آفات به ویژه آفت کش های شیمیائی است. این روش برای کاربر و محیط ایمن است، پس ماند ندارد و به مراتب مقرون به صرفه تر است. معمولا پایدار است، نیاز به اقدام مجدد و مداوم مثل چیزی که در مورد استفاده از آفت کش ها لازم است ندارد و در بسیاری موارد به راحتی اجرا می شود. مزیت دیگر این که عوامل بیولوژیکی اغلب میزبان بسیار اختصاصی دارند[۱۴].
بزرگترین عیب کنترل بیولوژیک این است که اغلب کند است. اگر جمعیت یک آفت در حال حاضر در سطح ضرر اقتصادی باشد، آفت کش های شیمیائی پاسخ خیلی بهتری می دهند و برنامه دقیق برای موفقیت کنترل بیولوژیک ضروری است. عیب دیگر این که عوامل کنترل بیولوژیکی انگل را کاملا ریشه کن نمی کنند زیرا حیات خودشان به میزبان وابسته است. به هر حال کنترل بیولوژیکی ممکن است با دیگر روش های کنترل آفات همراه شود. عیب دیگر این که ممکن است تداخل با سموم به وجود آید. یعنی این که عامل کنترل بیولوژیک روی گیاه یا حشره مطلوب تغذیه کند. دقت در انتخاب عامل کنترل می تواند این مشکل را به حداقل برساند[۱۴].
قارچ های پاتوژن بندپایان به طور کلی در یک گروه بزرگ به نام قارچ های انتوموپاتوژن طبقه بندی می شوند. ۷۵۰ گونه قارچ در ۵۶ جنس شناخته شده اند که برای بندپایان پاتوژن یا انگل هستند[۱۵]. برخی از قارچ های انتوموپاتوژن و نیز برخی ویروسهای انتوموپاتوژن به دلیل ایجاد مرگ و میر بالا، به عنوان تنظیم کننده های طبیعی در جمعیت میزبان عمل می کنند.[۱۶].
قارچ های انتوموپاتوژن معمولا میزبان خود را از طریق اسپورهای اختصاصی آلوده می کنند. به کوتیکول حمله کرده، تکثیر شده و با ترشح آنزیم هایی نظیر پروتئاز و لیپاز، در آن نفوذ می کنند. نفوذ قارچ در هموسل و بافت های نرم میزبان توسعه می یابد و معمولا مرگ در سه تا ده روز بعد از آلودگی به دلیل دهیدراسیون، محرومیت غذائی، آسیب های مکانیکی و عمل سموم رخ می دهد. در شرایط مطلوب اسپورزائی قارچ روی لاشه توسعه می یابد و عفونت را در جمعیت میزبان تسهیل می کند و سیکل بیماری ادامه می یابد[۱۷].
قارچ های انتوموفتورال (Entomophthoral) سازگاری بیشتری به سیکل زندگی میزبان نشان می دهند، در حالی که قارچ های میتوسپوریک (Mitosporic) بیشتر تمایل دارند به صورت فرصت طلب عمل کنند[۱۸]. اعضای قارچ های انتوموفتورال و میتوسپوریک می توانند برای کنترل حشرات و جرب های آفت از طریق تلقیح در محیط استفاده شوند[۱۹]. قارچ های میتوسپوریک برای استفاده به عنوان آفت کش مناسب ترند زیرا تولید انبوه آنها راحت تر از قارچ های انتوموفتورال است[۲۰].
کنه های هیالوما (Hyalomma) در مناطق گرمسیری، مرطوب و آب و هوای خشک در ناحیه گرمسیری آفریقا و نواحی جغرافیائی مناطق قطبی دنیای قدیم و نواحی شرقی یافت می شوند. این کنه ها به محیط های خشک و نواحی دارای رویش گیاهی کم، عادت دارند. در اطراف آشیانه پستانداران یا جایگاه دامها زندگی می کنند. بر روی طیف وسیعی از پستانداران شامل گاو، شتر، گوسفند و بز خون خواری می کنند[۲]. مراحل نابالغ بر روی جوندگان کوچک مثل موشهای ژربیل و خرگوش های صحرائی خون خواری می نمایند. کنه های هیالوما سیر تکاملی، دو و سه میزبانه دارند و بعضی از گونه های آنها بسته به نوع میزبان بین حالت دو و سه میزبانی متغیر هستند، طول مراحل سیر تکاملی ، به ویژه پوست انداز ی نوچه ها آن قدر به طول می انجامد که کنه بتواند در طول زمستان های خشک و سرد زنده بماند. در انسان چندین گونه از این کنه ها ویروس تب خونریزی دهنده کریمه - کنگو را منتقل می کنند و چندین گونه آنها عامل تیفوس کنه ای یعنی ریکتزیا کونوری (Rickettsia conorii ) را انتقال می دهند. عامل تب کیو یعنی کوکسیلا برونتی (Coxiella burneti) نیز ممکن است به وسیله کنه های هیالوما منتقل شود. در دام های اهلی خون خواری این کنه ها بر روی پا یا نواحی اطراف مقعدی میزبان به ناتوانی دام منجر می شود. ریکتزیا ارلیشیا بویس (Rickettsia ehrlichia bovis) که عامل ارلیشیوز گاو می باشد به وسیله کنه هیالوما منتقل می شود. چندین گونه هیالوما، گونه های مختلف بابزیا را که بیماری بابزیوز را در سگ ها و اسب ها ایجاد می نماید، منتقل می کنند. بسیاری از گونه های هیالوما قادرند گونه هائی از انگل تیلریا (Theileria) را منتقل کنند. برای مثال انگل تیلریا آنولاتا (Theileria annulata) که عامل تیلریوز گرمسیری گاوان می باشد توسط این کنه منتقل می شود [۲]. بررسی حاضر می تواند برای اولین بار در کشور اثرات استفاده از سویه های بومی قارچ های فوق را بر روی کنه بالغ هیالوما مارجیناتوم که معضل بزرگی در آلودگی دام است و باعث انتقال بیماری های تک یاخته ای، باکتریائی و ریکتزیائی در مناطق زیادی از کشور است را مورد ارزیابی قرار دهد.
فصل دوم
کلیات
۲-۱- کنهها
۲-۱-۱- تاریخچه:
کنه ها انگل اجباری و خون خوار مهره داران به ویژه پستانداران و پرندگان میباشند و در رده آراکنیدا (Arachnida) یا شبه عنکبوتیان، راسته آکارینا (Acarina)، زیر راسته متااستیگماتا (Metastigmata) و فوق خانواده ایکسودیده‏آ(Ixodidea) قرار دارند. شامل دو خانواده کنه های سخت یا ایکسودیده (Ixodidae)بالغ بر ۲۴۱ گونه در ۱۱ جنس و کنه های نرم یا آرگازیده (Argasidae)دارای ۱۸۳ گونه در ۴ جنس میباشند. خانواده آرگازیده بیشتر شامل کنه های طیور است. کنه‏ های سخت روی تگومنت دارای یک اسکوتوم سخت و براق از جنس کیتین هستند که مانند سپری بر روی سطح پشتی کشیده شده است. کنه های نرم فاقد این اسکوتوم سخت هستند ولی جلد آن ها آن چنانکه تصور میشود نرم نیست، این جلد بافت ناهمواری دارد. این بندپایان قرابت نزدیکی با جرب ها دارند ولی معمولا از جرب ها بزرگتر هستند و طول عمر بیشتری دارند. بیش از چندین سال زنده میمانند و در طول این مدت به طور متناوب و با فواصل متغیر مقادیر زیادی خون می‏خورند ]۶[.
اولین کسی که در طی مسافرت هایی که در سالهای ۱۸۹۰-۱۸۰۷ به ایران نمود و راجع به کنه های ایران و عوارض ناشی از گزش آن ها در انسان بحث نمود محققی به نام Dopreh است. در ادامه بین سالهای ۱۹۴۹- ۱۹۳۶ مطالعه وسیعی روی کنه های ناقل تب راجعه توسط Baltazar، Delpi، رفیعی و بهمنیار انجام پذیرفت. Delpi در سال‏های ۱۹۶۹ با همکاری رفیعی کنه های دامی ایران را شناسایی و کلید تشخیص ریخت شناسی کنه ‏های هیالوما (Hyaloma) و همافیزالیس (Haemaphysalis) را مورد توجه قرار داد. عباسیان در سال ۱۹۶۱ تنوع گونهای و گسترش کنه های سخت را در جنوب کشور مورد مطالعه قرار داد. مقامی در سال ۱۹۴۶ لیستی از کنه های ایران را منتشر نمود و مظلوم در سال ۱۹۷۱ انتشار جغرافیایی کنه های دامی را مورد بررسی قرار داد. Filipova در سال ۱۹۷۶ کنههای سخت جوندگان ایران را مطالعه کرد. رهبری در سال ۱۹۹۵ کنه های سخت آذربایجان غربی را مورد بررسی قرار داد. هاشمی فشارکی و عبدی گودرزی در سال ۱۳۷۸ گونه های خانواده ایکسودیده در ایران را مورد شناسایی قرار دادند. رهبری و همکاران در سال ۱۳۸۴ به بررسی گونه های ریپی سفالوس در ایران پرداختند]۳۴[.
۲-۱-۲- اهمیت بهداشتی و اقتصادی کنه ها در انسان و دام:
کنه ها علاوه بر خسارات اقتصادی که به فرآورده های دامی وارد میکنند تعدادی از اجرام بیماریزا را به انسان و دام منتقل میکنند که بسیاری از این اجرام مشترک بین انسان و دام میباشند. از جمله آنها اجرام ریکتزیائی به نام کوکسیلا برونتی (Coxiella burneti) است که عامل بیماری تب کیو (Q-fever) است و علائم آن در انسان سردرد، تب و بهت زدگی، بثورات جلدی، بزرگ شدن کبد، طحال، آندوکاردیت و پنومونی است. کنه ناقل بیماری در ایران علاوه بر هیالوما گونه های بووفیلوس، درماسنتور و همافیزالیس است و از کنه اورنیتودروس لاهورنسیس (Ornitodorous lahorensis) نیز این جرم جدا شده است[۵۲]. همچنین اجرام تک یاخته ای مانند فرانسیسلا تولارنسیس (Francisella tularensis) که عامل بیماری تولارمی در دامها و انسان است توسط جنس های هیالوما و ریپی سفالوس منتقل می شود. همچنین اجرام اسپیروکتی مانند بورلیا پرسیکا، عامل تب راجعه و اجرام ویروسی که باعث بیماری CCHF (Crimean congo hemorrhagic fever) در انسان توسط کنه های مختلف منتقل می گردد[۳۶].
انتقال پارهای از این اجرام در کنه ها عمودی است. یعنی نوزاد هایی که از کنه ی ماده آلوده به دست میآیند می‏توانند این تک یاخته ها را منتقل کنند.
بهعلاوه کنه ها با گزش، حیوانات را ضعیف و ناتوان کرده و موجب ضایعات مکانیکی، سوزش، التهاب و افزایش حساسیت در آن ها میشوند. تغذیه تعداد زیاد آن ها حیوانات را مبتلا به کم خونی نموده و موجب کاهش تولید میشوند. همچنین ترشحات بزاقی برخی از گونه های کنه، حیوانات را دچار مسمومیت و فلجی مینماید. از این رو گرچه کنه ها یک راسته نسبتا کوچک و تقریبا ۸۰۰ گونه را شامل میشوند ولی از مهم ترین گروه های انگلی در دامپزشکی میباشند[۳۴].
خسارات اقتصادی فوق و مخاطرات جدی کنه ها در تهدید بهداشت عمومی و انتقال عوامل بیماریزا، کثرت جنس و گونه های این بندپا و سازگاری آن با شرایط برای ادامه سیر تکاملی، کشورها را ملزم به اتخاذ راهکارهای مدیریت کنترل نموده است.
۲-۱-۳- تاریخچه مقاومت کنه ها:
هر چند تحقیقات متعدد در مورد راه های مختلف کنترل کنه ها انجام شده است و ادامه خواهد یافت لیکن کنترل شیمیایی و استفاده از سموم هنوز هم از نقش و جایگاه ویژهای برخوردار است. در این راستا به دلیل مصرف سموم خصوصا در مناطق مستعد رشد و تکثیر کنه ها که فواصل استفاده از سموم کوتاه میباشد پدیده مقاومت بروز می‏کند. مقاومت برای اولین بار در اقدامات کنترلی در سال ۱۹۰۸ در آفت پوسته مرکبات و متعاقب استفاده از سولفور آهک معمولی شناسایی شد. ۳۸ سال بعد تنها ۱۱ گونه دیگر که نسبت به حشره کش ها مقاوم بودند شناسایی شدند. تعدادی از آن ها نسبت به آرسنیت سدیم مقاومت پیدا کردند و اندکی پس از به کارگیری حشره کش های آلی سنتتیک و به ویژه د.د.ت (دی کلرو دی اتیل تری کلرو اتان) افزایش ناگهانی و چشمگیر در میزان موارد جدید جمعیتهای مقاوم به وجود آمد. یک سال بعد از استفاده از د.د.ت یعنی قبل از سال ۱۹۴۶ گونه های مقاوم جدید هر دو تا پنج سال به وجود آمدند.
در بین سالهای ۱۹۵۴–۱۹۴۶ اولین مورد مقاومت در برابر سموم ارگانوفسفره (مالاتیون) رخ داد و سرعت مقاومت ۲-۱ مورد در سال بود. در طی دوره ۱۹۶۰-۱۹۵۴ موارد جدیدی از مقاومت که به طور متوسط ۱۷ مورد در سال بود به وجود آمد و این میزان در طول دهه ۱۹۸۰ نسبتا ثابت ماند. در دهه های۱۹۸۰ -۱۹۷۰ گونه های مقاوم نسبت به کاربامات ها، پایرتروئید ها، میکروبیال ها و تعدادی از تنظیم کننده های رشد حشرات مثل متوپرین شناسایی شدند. تا سال ۱۹۸۴ حداقل ۱۷۹۷ مورد مقاومت در بندپایان شامل همه گونه ها و همه سموم گزارش شد. در سال ۱۹۹۱ مقاومت در ۵۰۴ گونه از بندپایان حداقل در برابر یک حشره کش ثبت شده است ]۲۲,۲۴[.
نتایج مطالعهای که توسط دفتر بین المللی بیماری های واگیر دام انجام شد نشان داد بالغ بر ۵/۵۴ درصد کشور ها حداقل در یک گروه انگلی و ۲۲ درصد کشور ها حداقل در دو گروه انگلی و در ۴/۲۴ درصد کشور ها در بیش از ۳ گروه انگلی مقاومت وجود داشت] ۴۳.[
در مطالعهای اعلام شد که بیش از ۴۴۷ گونه مختلف بندپایان نسبت به حشره کش ها مقاوم هستند] ۲۳.[
همچنین علاوه بر مقاومت کنه ها در برابر سموم و بقایای سموم در تولیدات دامی از جمله شیر و گوشت و خطرات بهداشتی آن برای انسان و صرف هزینه های فراوان برای واردات سموم و تهیه مواد اولیه سموم و آلودگی محیط زیست توسط سموم شیمیایی، بشر امروزی به دنبال دستیابی به روش های جدیدی برای جایگزینی دارو درمانی رهنمون شده است. یک دسته از موجودات حائز اهمیت در کنترل زیستی قارچ ها هستند که از دهه ۱۹۳۰ ابتدا به منظور تهیه پادزیست ها که جان میلیون ها نفر انسان را نجات دادهاند مورد استفاده قرار گرفتند. بنابراین دنیای امروز با امیدی تازه به دنیای مبارزه زیستی پا نهاده است. تحقیقات در این زمینه در دهه های اخیر شتاب بیشتری گرفته است و تاکنون چندین قارچ در این مورد شناسایی شده است.
۲-۲- کنترل بیولوژیک:
۲-۲-۱- تعریف کنترل بیولوژیک:
کنترل یک آفت توسط دشمنان طبیعی و سایر آفات اختصاصی آن را کنترل بیولوژیک گویند. به عبارت دیگر در کنترل بیولوژیک بهره برداری مستقیم از یک موجود زنده و یا دستکاری در ساختمان ژنتیکی آن موجود برای کاهش جمعیت موجود مضر، مد نظر میباشد] ۱۵.[ به عقیده Henriksen و Gronvold یکی از روش های کنترل بیولوژیک، کنترل بیولوژیک طبیعی است که در آن تنظیم جمعیت تمامی موجودات توسط سایر موجودات دشمن، بدون دخالت یا دستکاری انسان صورت می گیرد. به لحاظ کاربردی، وی معتقد است که کنترل بیولوژیک نوعی ارتباط بوم شناختی است که انسان تلاش میکند تا با کاستن از جمعیت انگل یا آفت، به تراکم قابل تحملی از آن دست پیدا کند و یا با بهره گرفتن از دشمنان طبیعی موجود در طبیعت، جمعیت انگلها را در حد بیضرری نگه دارد. بنابراین میتوان کنترل بیولوژیک را جایگزین شیمی درمانی نمود و یا همراه با سایر روش های کنترل غیر شیمیایی و یا حتی به طور محدود همراه با عوامل شیمیایی استفاده نمود] ۲۸.[